Sağlık

Sıtma: Her Yıl Yüz Binlerce Can Alan Küresel Tehdit

By Editör

Posted on 24 Nisan 2025

25 Nisan Dünya Sıtma Günü vesilesiyle, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)‘nün güncel verileri ışığında sıtmanın küresel etkileri bir kez daha gözler önüne serildi.

Dişi anofel cinsi sivrisinekler aracılığıyla yayılan sıtma, DSÖ tarafından “tedavi edilebilir ve önlenebilir bir hastalık” olarak tanımlanıyor. Bu hastalık, halk arasında “malarya” olarak da biliniyor ve ateş, titreme, baş ağrısı, yorgunluk, sarılık, nöbetler ve nefes darlığı gibi belirtiler gösteriyor.

DSÖ’nün 2024 Dünya Sıtma Raporu’na göre, 2023 yılında dünya genelinde 263 milyon sıtma vakası kaydedildi ve bu hastalık nedeniyle 597 bin kişi yaşamını yitirdi. Özellikle 5 yaş altındaki çocuklar, sıtma ölümlerinin %76’sını oluşturarak en savunmasız grup olarak öne çıkıyor.

Küresel ölçekte sıtma vakalarının yaklaşık %94’ü ve ölümlerin %95’i Afrika kıtasında görülüyor. 2023’te bu bölgede 246 milyon kişiye sıtma teşhisi kondu. Nijerya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Uganda, Etiyopya ve Mozambik, dünya genelindeki vakaların %50’den fazlasını barındırıyor.

Afrika’da, yüksek bulaşma riski taşıyan 33 ülkede tahminen 12,4 milyon hamile kadının sıtma hastalığına yakalandığı tahmin ediliyor. Bu durum, düşük doğum ağırlığına sahip bebeklerin doğumunu artırırken, gebelere yönelik özel müdahalelerle yaklaşık 551 bin bebek doğumunun önlendiği bildiriliyor.

Amerika kıtalarında ise sıtma vakalarının yaklaşık %77’si Brezilya, Kolombiya, Venezuela ve Bolivya’da tespit edilirken, Arjantin, Belize, El Salvador ve Paraguay gibi ülkeler çok az vaka ile “sıtmadan arındırılmış” kategorisine alındı.

Doğu Akdeniz bölgesinde sıtma vakalarının %35,2’si Afganistan ve Pakistan’da görüldü. Ancak Sudan, Yemen ve Somali gibi ülkelerdeki güvenlik sorunları ve veri eksiklikleri nedeniyle bu ülkelerle ilgili güvenilir verilere ulaşmak zorlaşıyor. 2023’te Cibuti, Pakistan, Sudan ve Yemen dışında, bu bölgedeki diğer ülkelerde sıtma nedeniyle ölüm bildirilmedi.

Avrupa’da ise 2015 yılından bu yana kimseye sıtma teşhisi konmamıştır. Dünya genelindeki sıtma vakalarının %1,5’i Güneydoğu Asya’da kaydedilirken, bu bölgedeki teşhislerin yarısı Hindistan’da yapılmıştır.

DSÖ, sıtma riskinin yüksek olduğu bölgelerde sivrisineklerden korunmak için ilaçlı cibinliklerin kullanılmasını, sıtma belirtisi gösterenlerin sağlık kuruluşlarına başvurmasını ve tedavi sürecinde sıtma aşılarının uygulanmasını tavsiye ediyor.

Sıtma salgını ile mücadelede, 2019 yılından bu yana DSÖ öncülüğünde Küresel Aşı ve Bağışıklama İttifakı (GAVİ) ve diğer kuruluşlar tarafından aşı uygulamaları gerçekleştiriliyor. Ekim 2023’te, DSÖ, ilk sıtma aşısı olan RTS,S/AS01’in devam eden uygulamasını tamamlamak için ikinci bir aşı olan R21/Matrix-M’yi önerdi ve riskli bölgelerde yaşayan çocuklar için aşı tedarikini sağlamayı hedefledi.

Bu girişimler sayesinde, 2000-2023 döneminde 2,2 milyar sıtma vakasının önlendiği tahmin ediliyor. DSÖ’nün 2016-2030 dönemi için hazırladığı “Sıtma için Küresel Teknik Strateji” çerçevesinde, 2025 yılına kadar sıtma araştırmalarına 9,3 milyar dolar yatırım yapılması gerektiği vurgulanıyor.

Ayrıca, sıtma testleri, sıtma parazitinin ürettiği bazı proteinleri tespit etmesine rağmen, mutasyon geçiren parazitler bu testlerde fark edilemiyor. 2023’te, bu tür parazitler Burkina Faso, Çad, Togo ve Endonezya gibi 41 ülkede ilk kez görüldü.

Türkiye’de ise Sağlık Bakanlığı’nın yürüttüğü çalışmalar sonucunda yerli sıtma enfeksiyonu sona erdirildi ve 2010’dan bu yana yalnızca yurt dışı kaynaklı vakalar tespit edilmektedir.

DSÖ’nün verilerine göre, 2022 yılında dünya genelinde 249 milyon sıtma vakası kaydedilmiş ve bu hastalık nedeniyle 608 bin kişi hayatını kaybetmiştir.