Sağlık

Hava Kirliliği Çocukların Zihinsel Gelişimini Tehdit Ediyor

By Editör

Posted on 23 Nisan 2025

Barselona Küresel Sağlık Enstitüsü’nün yürüttüğü araştırma, Environment International dergisinde yayımlandı ve erken ile orta çocukluk döneminde daha fazla hava kirliliğine maruz kalan çocukların beyinlerindeki önemli bağlantıların zayıf olduğunu ortaya koydu.

Bu çalışma, hava kirliliğinin beyin gelişimi üzerindeki olumsuz etkilerine odaklanarak, belirli kortikal ve subkortikal ağlar arasındaki işlevsel bağlantının azaldığını göstermektedir. Bu ağlar, düşünme, algılama ve hareketi kontrol etme gibi çeşitli bilişsel işlevleri gerçekleştirmek için işbirliği yapan beyin yapılarından oluşmaktadır.

Çalışma kapsamında, Hollanda’nın Rotterdam kentinde 3,626 çocuğun verileri incelendi. Katılımcıların ikamet ettikleri bölgelerde hava kirliliğine maruz kalma düzeyleri, PM2,5 ve PM10 partikül maddeleri ile azot dioksit ölçümleri ile çevresel faktörler birleştirilerek analiz edildi. Sonrasında, beyin bağlantıları, amigdala, hipokampüs ve kaudat çekirdek dahil olmak üzere 13 kortikal ve 3 subkortikal bölgeyi kapsayan değerlendirmelere tabi tutuldu.

Çocukların yaklaşık 10 ile 14 yaşları arasında, dinlenme halindeki beyin görüntüleme tekniği kullanılarak iki kez beyinleri tarandı. Ayrıca, doğumdan 3 yaşına kadar olan hava kirliliği maruziyeti de analiz edildi.

Elde edilen verilere göre, doğumdan 3 yaşına kadar daha fazla hava kirliliğine maruz kalmanın amigdala ile somatomotor fonksiyon ve kortikal ağlar arasında daha düşük bağlantılara yol açtığı belirlendi.

Hava kirliliği kaynaklarını değerlendiren Doç. Dr. Ayta, bu durumun iç ve dış hava kalitesinin kimyasal, fiziksel veya biyolojik ajanlarla kirlenmesi şeklinde tanımlandığını belirtti. Hava kirliliğine neden olan başlıca faktörler arasında evsel ısınma, yemek pişirme, trafik, endüstriyel faaliyetler ve orman yangınları yer almaktadır.

Özellikle ince ve çok ince partiküller akciğer hücreleri aracılığıyla doğrudan kana karışabilmekte ve koku alma sinirleri üzerinden beyne ulaşabilmektedir.

Anne karnında hava kirliliğine maruz kalmanın erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve doğumsal anomalilere yol açtığını vurgulayan Ayta, bu konuda ailelerin ve uzmanların farkındalığını artırmaları gerektiğini ifade etti.

Hava kirliliğiyle ilgili artan şikayetlerin, epilepsi, baş ağrısı ve çeşitli nörolojik hastalıklara yol açabileceği de belirtiliyor.

Doç. Dr. Ayta, hava kirliliğinin hamileler, erken bebeklik, çocukluk ve yaşlılık dönemindeki bireyleri en fazla etkilediğini vurguladı. Çocukların, boyları itibarıyla yere daha yakın olmaları ve üst solunum yolu sistemlerinin henüz gelişmemiş olması nedeniyle kirleticilerden daha fazla etkilenebildiğini belirtti.

Ayrıca, hava kirliliğinin çocukların zihinsel gelişim üzerinde olumsuz etkileri olduğu ve otizm spektrum bozukluğuna neden olabileceği konusunda birçok çalışma bulunmaktadır.

Son yıllarda iklim krizi nedeniyle yaşanan orman yangınları ve aşırı hava olaylarının çocuk ve ergenlerde kaygı bozukluğuna yol açtığı, bu durumun ilerlemesiyle depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu gibi sorunların ortaya çıktığı ifade edilmektedir.

Hava kirliliğinin azaltılması için fosil yakıtlardan uzaklaşılması gerektiğini belirten Ayta, yenilenebilir enerji kaynaklarının önemine değindi. İstanbul’da güneş enerjisi panellerinin sayısının artırılması gerektiğini vurguladı.

Son olarak, hava kirliliği izleme istasyonlarının sayısının artırılması, doğru modellemeler ile konumlandırılması ve elde edilen verilerin halka şeffaf bir şekilde ulaştırılması gerektiğini ifade etti.